„Druga Dekada. Literacka Ziemia Ciechanowska”, Związek Literatów na Mazowszu, Ciechanów 2017
Bogate tradycje historyczno-literackie oraz ich kultywowanie na Ziemi Ciechanowskiej
W związku z Jubileuszem 20-lecia Związku Literatów na Mazowszu (z siedzibą w Ciechanowie), pozwolę sobie zacząć od kilku słów historii o Ziemi Ciechanowskiej, jako jednej z najstarszych na Mazowszu. Kultura bowiem, a zwłaszcza literatura, zawsze ściśle wiązały się i wiążą z historią.
Pierwsze ślady osadnictwa na Ziemi Ciechanowskiej pochodzą z VII wieku. Prawie 1000 lat temu pierwsze państwo plemienne z jej terenu zostało włączone do monarchii książąt mazowieckich, którzy należeli do Piastów, pierwszych władców Polski. Ziemia Ciechanowska jest więc ziemią książęcą. Słynęła zawsze z niezależności i odgrywała dużą rolę w dziejach kraju. Przez 24 lata (1471-1495) była odrębnym księstwem, które prowadziło nawet własną politykę zagraniczną. Wraz ze śmiercią ostatniego z książąt mazowieckich została włączona wraz z całym Mazowszem, w 1526 roku, do wspólnego państwa polskiego (Korony).
Ziemia Ciechanowska rozwijała się świetnie do XVII wieku, do czasu wojen szwedzkich. Szwedzi najechali północne Mazowsze w 1657 i 1708 roku, potem dotknęły ją zarazy, pożary, rozbiory państwa przez ościennych sąsiadów. Jednak jeszcze w 1793 roku, przed ostatnim rozbiorem Polski, Ciechanów został stolicą jednego z dziesięciu województw ówczesnej Rzeczypospolitej – niestety, dalsze jego funkcjonowanie uniemożliwiła całkowita utrata państwowości. Ziemia Ciechanowska przeżyła kolejno: 123 lata niewoli pod zaborem rosyjskim, kilka powstań narodowych w walce o niepodległość, kampanię napoleońską, a w XX wieku dwie wojny światowe (podczas okupacji niemieckiej Ciechanów pełnił funkcję stolicy rejencji, tak samo jak obecne Olsztyn i Kaliningrad), obejmując osiem regionalnych powiatów, m.in. Płock).
Potem przyszedł krótki, zaledwie 20-letni, czas odrodzonej wolnej Polski w okresie międzywojennym (1918-1939), kiedy to najdłużej (przez 13 lat) krajem rządził prezydent Ignacy Mościcki – urodzony w Mierzanowie pod Ciechanowem profesor chemii – dlatego Ziemia Ciechanowska jest też ziemią prezydencką. Po II wojnie światowej, w czasach PRL, Ciechanów ponownie pełnił funkcję stolicy województwa (1975-1999). Obecnie, mimo utraty stołeczności wojewódzkiej, Ciechanów i region rozwijają się, pięknieją, w tym także kultura i literatura.
Dzięki długim dziejom Ziemia Ciechanowska ma duże walory kulturowe i bogate dziedzictwo. Najwspanialsze pamiątki po czasach Piastów to Zamek Książąt Mazowieckich w Ciechanowie (gotycka budowla z XIV wieku, dziś Muzeum), Kościół Farny (też gotycki i historyczny, z nagrobkiem rycerskim z XV wieku, licznymi sztandarami, tablicami, m.in. pamiątkową tablicą z bierzmowania Zygmunta Krasińskiego). Ale zabytkowych kościołów, także drewnianych, czy poklasztornych jest na północnym Mazowszu kilkadziesiąt, podobnie jak innych śladów przeszłości.
W przeciągu stuleci, niepodległości tej Ziemi broniło rycerstwo polskie – od najazdów sąsiadujących Prusów, Krzyżaków, Jaćwingów, Litwinów. Rycerstwo otrzymywało za to nadania ziemskie i herby szlacheckie, stąd Ziemia Ciechanowska jest też ziemią szlachecką. Mimo zniszczeń wojennych i komunistycznych zachowało się jeszcze wiele dawnych pałaców oraz dworków szlacheckich z parkami, w tym niektóre związane z postaciami literackimi, a nawet liderami polskiej literatury.
Dwa z takich zespołów pałacowo-parkowych stanowią obecnie biograficzne muzea literackie. Pierwsze to jedyne w Polsce Muzeum Romantyzmu w Opinogórze, poświęcone głównie Zygmuntowi Krasińskiemu, który spoczywa w rodzinnych kryptach w opinogórskim kościele i ma swój pomnik (literaci przybliżali go w swoich periodykach). Drugie to Muzeum Pozytywizmu w Gołotczyźnie (Oddział Muzeum Szlachty Mazowieckiej w Ciechanowie), poświęcone Aleksandrowi Świętochowskiemu, który spędził w tej podciechanowskiej wsi prawie 30 ostatnich lat życia i spoczywa na miejscowym cmentarzu.
Z Ziemią Ciechanowską związanych jest też wiele innych sławnych postaci literatury, które urodziły się, bądź czasowo mieszkały i tworzyły w regionie. Niemal wszystkie były głównymi postaciami „Ciechanowskich Zeszytów Literackich, a są to: ks. jezuita Maciej Kazimierz Sarbiewski (pochodzący z Sarbiewa, gdzie ma pomnik i liczne pamiątki), Maria Konopnicka (miała w Ciechanowie syna Jana i jedyne wnuki, a dziś ma dwa pomniki, park swojego imienia, ulicę, szkołę, pasaż, jest patronką kultury) , Henryk Sienkiewicz (mieszkał w Poświętnem, stąd w Płońsku jest LO oraz biblioteka jego imienia, stoi jego pomnik, a pisarz umiejscowił na północnym Mazowszu dużą akcji „Krzyżaków”, w tym walki na Zamku w Ciechanowie), Stefan Żeromski (był guwernerem w Szulmierzu, ma pomnik, szkołę swego imienia), Maria Dąbrowska, Stefan Gołębiowski, a nawet słynna odkrywczyni radu, polonu i promieniotwórczości, najsłynniejsza kobieta świata, Maria Skłodowska-Curie (w latach 1886-1889 mieszkała i pracowała w jednym z pobliskich dworów szlacheckich Szczuki jako nauczycielka domowa, zarabiając na studia w Paryżu, gdzie także… pisała wiersze) . Ziemia Ciechanowska jest więc niezwykle literacka, dlatego gości co roku wielu poetów i pisarzy.
Warto dodać, że Ziemia ta wydała na świat również dwóch sławnych w Europie artystów rzeźbiarzy, którzy też parali się piórem: Bolesława Biegasa i Henryka Kunę, a także wielu współczesnych znanych uczonych (np. prof. Jerzego Bralczyka), historyków (prof. Tomasza Nałęcza), czy polityków (senator dwóch kadencji Janinę Fetlińską, która 10 kwietnia 2010 roku zginęła w katastrofie smoleńskiej).
Pomnik Zygmunta Krasińskiego, jedyny na świecie, w Muzeum Romantyzmu w Opinogórze
Poeci w Opinogórze, Jeseiń Poezji, 2011
Związek Literatów na Mazowszu kultywuje tradycje
Bogate tradycje literackie Ziemi Ciechanowskiej kultywuje dziś głównie Związek Literatów na Mazowszu (ZLM). Wyodrębnił się on z szeroko działającego w PCKiSz Stowarzyszenia Pracy Twórczej i obchodzi w 2017 roku swój Jubileusz 20-lecia. Organizacja ma od początku swego istnienia siedzibę w Powiatowym Centrum Kultury i Sztuki im. Marii Konopnickiej w Ciechanowie (na II piętrze, z dostępem do Internetu, komputera, drukarki). Prowadzi własną stronę internetową – www.zlmaz.pl, organizuje imprezy literackie, wydaje książki oraz własny periodyk, współpracuje z licznymi instytucjami kultury, szkołami, organizacjami pozarządowymi, samorządami lokalnymi, starając się nieść bogate dziedzictwo kulturowe regionu.
Związek Literatów na Mazowszu (ZLM), skupiający ludzi pióra, jest niezależną organizacją pozarządową. Powołano ją 4 czerwca 2009 roku, we wnętrzach Muzeum Pozytywizmu w podciechanowskiej Gołotczyźnie, a zarejestrowano w Krajowym Rejestrze Sądowym w Warszawie, 6 listopada 2009 roku. Narodziny tej samodzielnej organizacji literackiej (ma własny KRS, Regon, NIP, konto) zainicjowali członkowie powstałego 4 września 1997 roku w Ciechanowie Oddziału Związku Literatów Polskich (CO ZLP) . Nowo powołany Związek Literatów na Mazowszu był odpowiedzią na brak reakcji i wyjaśnień w związku z doniesieniami o agenturalnej przeszłości większości członków Prezydium Zarządu Głównego Związku Literatów Polskich w Warszawie . ZLM postanowił kontynuować pozytywne tradycje CO ZLP (który przestał istnieć), stąd okres CO ZLP wliczamy do 20 lat działania Związku.
Związek Literatów na Mazowszu powołało 15 pisarzy – członków założycieli. Z CO ZLP weszli do ZLM prawie wszyscy. Obecnie ZLM liczy 25 członków oraz dwóch wspierających i są w nim nowi ludzie pióra z Ciechanowa, Płońska, Mławy, Przasnysza, Warszawy oraz innych miejscowości (jeden z członków, dr Tadeusz Witkowski, mieszka w USA). W skład obecnego Zarządu ZLM wchodzą: dr Teresa Kaczorowska, Ciechanów – prezes, Dariusz Węcławski, Ciechanów – wiceprezes, Stanisław Kęsik, Ciechanów – skarbnik, Piotr Kaszubowski, Przasnysz – sekretarz, Krzysztof Turowiecki, Przasnysz – członek). Komisję Rewizyjną stanowią: Sławomir Zdun, Wiktor Golubski i Marek Janusz Piotrowski, a Sąd Koleżeński – Tadeusz Witkowski i Józef Zenon Budziński. Na pierwszym Walnym Zgromadzeniu ZLM, które odbyło się 28 listopada 2009 roku w Centrum Kultury i Sztuki w Ciechanowie, przyjęto na podstawie Statutu, ambitny plan działania.
Działając – w sumie od 20 lat – ciechanowscy literaci zaznaczyli już trwale swoją obecność na północnym Mazowszu – jako organizacja silna, kulturotwórcza, rozwijająca się w oparciu o chlubne tradycje regionu. Dorobili się również szerokich kontaktów z innymi środowiskami literackimi, dzięki czemu co roku Ziemię Ciechanowską odwiedzają liczni pisarze i poeci, nie tylko z różnych zakątków Polski, ale i z zagranicy. Przybywają głównie na imprezy literackie, gdyż Związek Literatów na Mazowszu współorganizuje co roku kilka znanych, już nie tylko w kraju i regionie, dużych festiwali, które kultywują bogate tradycje literackie Ziemi Ciechanowskiej.
Postaram się omówić te najważniejsze, i tylko na przykładzie ostatnich edycji, gdyż wcześniejsze zostały opisane w wydanej na 10-lecie Związku Literatów Polskich Oddział w Ciechanowie publikacji Pierwsza Dekada Ciechanów literacki, a także w każdym numerze wydawanych przez ZLM „Ciechanowskich Zeszytach Literackich”.
Duże imprezy literackie
Światowe Dni Poezji ustanowione przez UNESCO (ciechanowska edycja)
Każdej wiosny, najczęściej 21 marca, głównie w Ciechanowie i Opinogórze, a ostatnio także w Krasnem (powiat przasnyski) i w Dąbku (powiat mławski) odbywa się ciechanowska edycja Światowego Dnia Poezji ustanowionego przez UNESCO (World Poetry Day). Warto przypomnieć, że święto to ustanowiła w 1999 roku międzynarodowa organizacja UNESCO (United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization) – na 21 marca, w celu promocji poezji: jej pisania, czytania, publikowania, nauczania. Tego dnia organizuje się na całym świecie festiwale, konferencje, konkursy poświęcone upowszechnianiu i popularyzacji poezji. Główne uroczystości odbywają się zwykle w Paryżu (od lat urządzane są tam festiwale poetyckie), ale także w Grecji (Atenach i Delfach) oraz w Hiszpanii. W Polsce święto nie jest jeszcze tak popularne, ale też zdobywa coraz więcej zwolenników – odbywają się już Noce Poetów, spotkania z literatami, konkursy, Gdańsk przyznaje nawet nagrodę literacką „Europejski Poeta Wolności” (100 tys. zł).
W Ciechanowie Światowy Dzień Poezji organizuje obecnie Związek Literatów na Mazowszu razem z Powiatowym Centrum Kultury i Sztuki im. M. Konopnickiej (przez kilka pierwszych lat czynił to Aleksander Nawrocki z ZLP w Warszawie). Ale włączają się też inne instytucje. Nie będę omawiać – zresztą nie sposób ze względu na określoną objętość tej publikacji – każdej edycji tego święta z poezją. Wszystkie z drugiego naszego dziesięciolecia istnienia, jak już wspomniałam wyżej, zostały bowiem dokładnie zrelacjonowane każdego roku w naszych „Ciechanowskich Zeszytach Literackich”.
Wcześniej ciechanowskie edycje UNESCO obejmowały tylko przedpołudniowe spotkania literatów z czytelnikami w szkołach Ciechanowa i łączono je zwykle ze zwiedzaniem Muzeum Romantyzmu w Opinogórze, które też kilkakrotnie zapraszało w tym dniu na Spotkania z Literaturą w Opinogórze, prowadzone przez autorkę tego tekstu. Na przykład 22 marca 2012 roku Muzeum Romantyzmu w Opinogórze przygotowało XII Spotkanie z Literaturą w Opinogórze, zapraszając znaną poetkę Adrianę Szymańską.
Natomiast od dwóch lat ciechanowskie edycje tego święta planujemy pod hasłem „Poezja terapią jest”. Spotkania pisarzy – głównie zaproszonych z zewnątrz, ale towarzyszą im również nasi literaci – organizujemy więc głównie w domach pomocy społecznej (DPS „Kombatant”, DPS przy ulicy Kruczej w Ciechanowie, a także w Krajowym Ośrodku dla Chorych na Stwardnienie Rozsiane w Dąbku). Inicjatywa ta okazała się niezwykle trafiona. Poezja i rozmowy, z którymi literaci idą do mieszkańców tych ośrodków, spełniają bowiem rolę nie tylko poznawczo-literacką, humanistyczną, ale również terapeutyczną.
Poza spotkaniami w ośrodkach pomocy społecznej w czasie UNESCO, ma już od lat – ze względu na wcześniejsze kontakty autorskie na terenie gminy Krasne – wietnamski poeta Lam Quang My. Został on, dzięki bywaniu na imprezach literackich, a przede wszystkim dzięki swojej twórczości i otwartości – honorowym obywatelem gminy Krasne, w powiecie przasnyskim. I od lat odbywa wiosenne spotkania z mieszkańcami Krasnego.
W jubileuszowym 2017 roku obchody tego poetyckiego święta trwały wyjątkowo dwa dni. W pierwszy dzień wiosny zorganizowaliśmy niezwykle interesujące i gorąco przyjmowane spotkania poetów z mieszkańcami dwóch wspomnianych wyżej domach pomocy społecznej w Ciechanowie oraz w KOMR Dąbku; a także Lama Quang Mya na terenie gminy Krasne (tym samym obchody Światowego Dnia Poezji objęły teren trzech powiatów: Ciechanów, Mława i Przasnysz). Ponadto w DPS „Kombatant” odbyła się, 21 marca 2017 roku, promocja zbioru wierszy Jadwigi Wichrackiej-Sumiły (1918-2009) Serce Jaskółki. Poetka, która była w naszych literackich szeregach, przez pewien czas mieszkała w tym ośrodku, więc spotkanie było tym bardziej wzruszające. Książkę tę, pierwszą po jej śmierci, wydał Związek Literatów na Mazowszu, rozpoczynając w ten sposób swój Jubileusz 20-lecia.
Przy pomniku Aleksandra Świętochowskiego w Gołotczyźnie, 2017
Poeci przy pomniku Marii Konopnickiej w Ciechanowie, CJP 2010
Sienkiewiczówka w Poświętnem
Szulmierz, popiersie Żeromskiego, 25 marca 2007
Tablica upamiętniająca Henryka Sienkiewicza na ścianie dworu w Poświętnem
Następnego dnia, już tradycyjnie w Kawiarni Artystycznej PCKiSz w Ciechanowie, rozstrzygnęliśmy Konkurs na Książkę Roku Związku Literatów na Mazowszu. Członkowie ZLM wydają bowiem 8-11 książek rocznie, a ustanowiony w 2013 roku konkurs ma na celu stymulację publikacji oraz podwyższenie ich poziomu. Rozstrzyga go zawsze pięcioosobowe jury, każdego roku pod innym przewodnictwem, np. w 2017 roku – poetki Joanny Jagiełło z Warszawy. A statuetkę z brązu „Złote Pióro” 2016 otrzymała w 2017 roku książka Prawie niewidzialni Krzysztofa Martwickiego i Wioletty Dudek (Oficyna Wydawnicza Volumen, Warszawa 2016).
Statuetkę odebrał Krzysztof Martwicki, poeta i prozaik z Płońska. Spośród 11 pozycji, jakie w 2016 roku wydali członkowie ZLM (ale w konkursie startowało dziewięć, gdyż literaci, którzy otrzymali już wcześniej „Złote Pióro” trzykrotnie nie mogą uczestniczyć w konkursie), jury nominowało do wręczanego po raz czternasty „Złotego Pióra” także tytuły: Nędza i potęga, czyli co z Tobą człowieku Andrzeja Chodackiego (Wydawnictwo „Lena”, Wrocław 2016) oraz zbiór poezji Zapusty Igora Kantorowskiego (wydanie autorskie, Płońsk 2016).
Warto w jubileuszowej Drugiej Dekadzie wymienić dotychczasowych laureatów „Złotego Pióra”, które jest przyznawane od 2003 roku. Byli to kolejno: Teresa Kaczorowska (2003), Alfred Borkowski (2004), Teresa Kaczorowska (2005), Hanna Jolanta Wiśniewska (2006), Igor Kantorowski (2007), Józef Pless (2008), Teresa Kaczorowska (2009), Igor Kantorowski (2010), Barbara Krajewska (2011), Stefan Chojnowski (2012), Bożenna Beata Parzuchowska (2013), Jerzy Stanisław Czajkowski (2014), Ryszard Tarwacki (2015), Krzysztof Martwicki (2016).
Uroczystości wręczenia statuetki „Złote Pióro” – zawsze podczas wieczoru literacko-muzycznego UNESCO w Kawiarni Artystycznej PCKiSz w Ciechanowie – towarzyszą zwykle wiersze prezentowane przez zaproszonych poetów. Na przykład w 2017 roku: Joanny Jagiełło z Warszawy (przewodniczącej pięcioosobowego jury konkursu), Lama Quang My z Wietnamu oraz ks. Mariana Kosińskiego z Opolszczyzny (Lewina Brzeskiego). Od lat poezji towarzyszy też muzyka lub spektakl poetycko-muzyczny – np. w 2012 roku był to Rok Pański w wykonaniu uczniów I Liceum Ogólnokształcącego im. Z. Krasińskiego w Ciechanowie, pod kierunkiem polonisty Marka Rutkowskiego, zaś w 2015 roku spektakl poetycko-muzyczny „Nad przepaścią”, w wykonaniu Grzegorza Walczaka (tekst) i Marii Pomianowskiej (muzyka). W 2017 roku oprawę muzyczną wieczoru zapewnił liryczny recital sióstr Zuzanny i Marty Federowicz ze Studia Piosenki Grzegorza Chodkiewicza z PCKiSz. Goszczący na tych wieczorach wychodzą zwykle uniesieni artyzmem, magią poezji i muzyki, co oznacza, że World Poetry Day spełnia na Ziemi Ciechanowskiej swoją rolę…
Międzynarodowy Festiwal ks. Macieja Kazimierza Sarbiewskiego „Chrześcijański Horacy z Mazowsza”
Z kolei w maju, od 2005 roku (czyli już od 13 lat), odbywają się na północnym Mazowszu Międzynarodowe Dni ks. Macieja Kazimierza Sarbiewskiego „Chrześcijański Horacy z Mazowsza”, pod honorowym patronatem Marszałka Sejmu RP, Biskupa Płockiego, Marszałka Woj. Mazowieckiego (od 2016 roku jest to Festiwal ks. Macieja Kazimierza Sarbiewskiego „Chrześcijański Horacy z Mazowsza”). Inicjatorem i głównym organizatorem dwóch pierwszych edycji tego festiwalu był CO ZLP. Zainicjowana w 2005 roku impreza zaowocowała powstaniem nowej organizacji pozarządowej – Stowarzyszenia Academia Europaea Sarbieviana (AES) – którą nazywa się „dzieckiem ciechanowskich literatów” (zarejestrowanym w KRS 3 stycznia 2007). Obecnie to Academia jest koordynatorem tego Festiwalu, a kieruje nią od początku dr Teresa Kaczorowska, która też jest dyrektorem Festiwalu. Academia miała swoją siedzibę najpierw w zabytkowej plebanii w Sarbiewie, a obecnie mieści się w Izbie Pamięci M.K. Sarbiewskiego miejscowej Szkoły Podstawowej im. M. K. Sarbiewskiego – w rodzinnej wsi „polskiego Horacego”, którego wskrzeszenie z niepamięci jest głównym zadaniem AES.
Festiwal M.K. Sarbiewskiego „Chrześcijański Horacy z Mazowsza” trwa co roku trzy majowe dni (zwykle jest to pierwszy weekend po świątecznym długim weekendzie majowym). Celem imprezy jest przypomnienie ks. jezuity Macieja Kazimierza Sarbiewskiego (1595-1640) jako poety rangi europejskiej (uwieńczonego w Rzymie Wawrzynem Poetyckim przez Papieża Urbana VIII, a więc dzisiejszym Noblem); a zarazem jako uczonego, profesora kolegiów jezuickich i Akademii Wileńskiej, a także jako oratora i kaznodziei króla I Rzeczypospolitej Władysława IV Wazy (w okresie 1635-1640).
Organizatorami i sponsorami tego majowego literacko-kulturalno-naukowo-edukacyjnego festiwalu – poza wspomnianym już Stowarzyszeniem Academia Europaea Sarbieviana – jest już ponad 20 podmiotów. Są to co roku samorządy lokalne wszystkich szczebli, szkoły, parafie, ośrodki kultury, muzea, biblioteki, Zamek Królewski w Warszawie, Akademia Humanistyczna im. A. Gieysztora w Pułtusku, Jezuici, organizacje społeczne (w tym Związek Literatów na Mazowszu). W tym partnerskim festiwalu każdy z 20 podmiotów ma zawsze swoją rolę i zadanie, które finansuje. Komitetowi Organizacyjnemu przewodzi od początku dr Teresa Kaczorowska. Festiwal ma co roku dzień wyjazdowy śladami „polskiego Horacego”, stąd jego program jest zmienny. Do tej pory odbywał się na terenie czterech powiatów: płońskiego, ciechanowskiego, pułtuskiego, mławskiego, płockiego i przasnyskiego, a także stołecznej Warszawy.
Każdego roku miejscowości się zmieniają, na przykład w 2012 roku były to: Płońsk-Sarbiewo–Baboszewo-Przasnysz-Czernice Borowe-Rostkowo-Pułtusk-Ciechanów). Zmienia się też program, ale co roku jest bardzo bogaty i trudno omówić go w całości. We wspomnianym 2012 roku obejmował, na przykład, aż siedem odczytów i prelekcji czterech uczonych, a byli to: prof. Paulina Buchwald-Pelcowa (AH w Pułtusku), prof. Eugenija Ulčinaitė (Uniwersytet Wileński), prof. Elwira Buszewicz (UJ), dr Radosław Lolo (AH w Pułtusku), archeolog Marzenna Kasprzycka (Warszawa), Anna Henrykowska (Muzeum Regionalne w Pułtusku), Daniel Artymowski (Zamek Królewski, Warszawa). Odbyło się też pięć spotkań autorskich z poetami z Polski i zagranicy: dwa na terenie gminy Baboszewo, trzy w powiecie przasnyskim – gośćmi byli: Marek Czuku (Łódź), Janina Osewska (Augustów), Józef Pless (Warszawa–Lubeka), ks. dr o. Eligiusz Dymowski (Kraków), Rafał Jaworski (Tychy). W sumie w spotkaniach z literatami i uczonymi wzięło udział kilkaset osób, głównie młodzieży. Ponadto odbyło się pięć koncertów, w tym Michała Bajora (MCK w Płońsku), zespołu Artura i Aldony Wiśniewskich „Moja Rodzina” (kościół w Sarbiewie); trzy wystawy (fotografii Kazimierza Kosmali z Ciechanowa „Maciej K. Sarbiewski SJ na Litwie”; malarstwa Rafała Jaworskiego z Tych „Dotknąć sacrum – w poezji, obrazie”; plastyczna pokonkursowa dla młodzieży „O Laur Sarbiewskiego”); cztery tradycyjne już konkursy „O Laur Sarbiewskiego” (poezji, krasomówczy, recytatorski, plastyczny – w tym trzy ostatnie dla młodzieży). W programie była również msza św. w intencji M.K. Sarbiewskiego (w Sarbiewie, wyjątkowo uroczysta, bo w 600-lecie parafii, stąd wizyta pomocniczego biskupa płockiego Romana Marcinkowskiego), Noc Poetów (w Dworku w Dłużniewie), promocja nowej publikacji T. Kaczorowskiej Maciej Kazimierz Sarbiewski SJ na Litwie. Odbyło się także wiele imprez towarzyszących, m.in. V Festiwal Muzyki Barokowej „Musica Sarbieviana” w Płońsku, poznanie śladów M.K. Sarbiewskiego w Pułtusku (i Piotra Skargi), kiermasze wydawnictw, obecność w mediach utworów „polskiego Horacego”, itp.
Dla porównania ostatni 2017 rok, choć trzynasty z kolei, dla Międzynarodowego Festiwalu ks. Macieja Kazimierza Sarbiewskiego „Chrześcijański Horacy z Mazowsza” okazał się niezwykle szczęśliwy. Przez całe trzy dni (12-14 maja 2017) panowała nie tylko wspaniała, słoneczna pogoda, ale przybyli badacze, literaci, artyści oraz miłośnicy „polskiego Horacego” z czterech państw, w tym zza oceanu: prof. Janusz Zalewski (Floryda, USA) i Alina Szymczyk (Chicago, USA). Rozstrzygnięto rekordową ilość konkursów „O Laur Sarbiewskiego” – dokładnie siedem, w tym cztery dla młodzieży (plastyczny, krasomówczy, recytatorski, literacki) oraz trzy dla dorosłych (poezji w j. polskim, poezji w j. łacińskim, a także na pracę naukową o M.K. Sarbiewskim). I Academia Europaea Sarbieviana (AES) pozyskała niezwykły dar – dzieło M.K. Sarbiewskiego Lyricoum libri IV, wydane w Antwerpii w 1634 roku, czyli jeszcze za życia M.K. Sarbiewskiego.
– Mamy wreszcie oryginalny tom Sarbiewskiego, wydanie kieszonkowe ze stroną tytułową P.P. Rubensa, które było w XVII wieku przebojem wydawniczym! – wykrzyknął zdumiony, rozradowany przewodniczący nowo powołanej Rady Naukowej AES prof. Juliusz Chrościcki, kiedy 12 maja 2017 roku prof. Janusz Zalewski z Florydy (urodzony w Ciechanowie) przekazywał dzieło „polskiego Horacego” prezes AES dr Teresie Kaczorowskiej. – Proszę wszystkich o powstanie! I cała sala zebranych na Walnym Zgromadzeniu członków Academii wstała, bijąc brawo.
To nie był koniec tego hojnego dnia. Inna uczestniczka Festiwalu, poetka Alina Szymczyk z Chicago, uhonorowała prezes AES Teresę Kaczorowską – Medalem Zrzeszenia Literatów Polskich im. JP II, zaś poeta Józef Pless z Niemiec – kopią mało znanego portretu M.K. Sarbiewskiego. Ponadto poseł RP Robert Kołakowski, podczas uroczystej inauguracji w MCK w Płońsku, przekazał list patrona Festiwalu – Marszałka Sejmu RP (pozostali patroni to: Marszałek Woj. Mazowieckiego oraz Biskup Płocki).
Wydarzeniem tej edycji Festiwalu był również język łaciński, czyli język poety z Sarbiewa, który zabrzmiał po raz pierwszy podczas ogłaszania wyników nowego Międzynarodowego Konkursu Poezji „O Laur Sarbiewskiego” w j. łacińskim. Zresztą cały inauguracyjny wieczór w płońskim MCK, prowadzony przez aktora Macieja Gąsiorka, z poezją laureatów i koncertem „Nieuważni” Mietka Szcześniaka z zespołem, był niezwykle podniosły.
Jak co roku Festiwal miał jeden dzień wyjazdowy (tym razem, w 2017 roku, do Opinogóry i Ciechanowa), i jak zwykle gościł w rodzinnej wiosce poety – w Sarbiewie. W sumie program XIII Festiwalu stanowiły: trzy spotkania autorskie z autorami: jedno w MBP w Płońsku (Stefan Świetliczko z Warszawy), dwa na terenie gminy Baboszewo (Irena Duchowska z Litwy oraz Jacek Wegner z Warszawy); sesja naukowa „Między barokiem a romantyzmem polskim” w Muzeum Romantyzmu w Opinogórze; trzy koncerty (Mietek Szcześniak z zespołem, PSM I st. w Płocku, filia w Płońsku; PSM I i II st. w Ciechanowie), siedem konkursów „O Laur Sarbiewskiego”, Noc Poetów (w MCK w Płońsku), msza św. w intencji M.K. Sarbiewskiego w Sarbiewie i – po raz drugi – widowisko historyczne z udziałem rekonstruktorów w Sarbiewie, a na końcu piknik dla mieszkańców parafii i gminy. Wszędzie towarzyszyła poezja Sarbiewskiego i tłumy mieszkańców regionu. Jest to obecnie największa literacko-naukowo-kulturowa impreza na północnym Mazowszu.
– Niechaj wszyscy, którzy zajmują się Maciejem Kazimierzem Sarbiewskim, w różnej formie, znajdą się pod jego pieką! Bo urodzony tutaj wielki poeta i uczony, to człowiek naznaczony przez Boga, to zakonnik i kapłan, który dzięki temu widział i czuł więcej, miał Boży dar widzenia świata – mówił w arcyciekawej homilii, podczas mszy św. w intencji poety z Sarbiewa, ks. o. jezuita Lesław Ptak, rektor kościoła jezuickiego Matki Boskiej Łaskawej w Warszawie, do licznie zgromadzonych w kościółku w Sarbiewie, w niedzielę, 14 maja 2017 roku.
Wielki sukces odnieśli na tym Festiwalu członkowie Związku Literatów na Mazowszu (ZLM). Główną I nagrodę XIII Ogólnopolskiego Konkursu Poezji „O Laur Sarbiewskiego” otrzymał Krzysztof Martwicki z Płońska, III nagrodę – Marek Piotrowski ze wsi Gogole, zaś wyróżnienie specjalne za tematykę płońską – Stanisław Kęsik z Ciechanowa. Sukces tych trzech literatów ZLM – po raz pierwszy w historii tego konkursu – to wielkie wydarzenie na 20-lecie ZLM .
Pięknie rozwijająca się inicjatywa Festiwalu i wskrzeszania z niepamięci ks. Macieja Kazimierza Sarbiewskiego rodem z pobliskiego Sarbiewa, zainicjowana przez ciechanowskich literatów w 2005 roku, zaowocowała osiem lat temu również Dniem Macieja K. Sarbiewskiego SJ w Warszawie. Dzięki współpracy z Zamkiem Królewskim w Warszawie – a szczególnie z jego kustoszem Danielem Artymowskim, który przyjeżdża na ziemię poety z Sarbiewa od kilku lat z prelekcjami – jesienią odbywa się Dzień „polskiego Horacego” na Zamku Królewskim, czyli w jego ostatnim domu. Sarbiewski mieszkał na Zamku będąc kaznodzieją królewskim, czyli w ostatnich latach swego życia 1635-1640). I tak w jesiennym zamkowym programie są prelekcje, poezja i muzyka, przybliżające poetę z Sarbiewa i jego epokę. Od dwóch lat do programu warszawskiego dołączył też kościół jezuitów, czyli Sanktuarium Matki Bożej Łaskawej przy ul. Świętojańskiej 10 (obok Katedry św. Jana), gdzie M.K. Sarbiewski został pochowany i jest jego popiersie. Mamy więc od 2016 roku Dzień Macieja Kazimierza Sarbiewskiego w Warszawie z porannym programem na Zamku oraz wieczornym w jezuickiej świątyni.
W ostatniej edycji tego wydarzenia, w sobotę 5 listopada 2017 roku, VIII Dzień Macieja K. Sarbiewskiego SJ w Warszawie składał się po raz drugi z dwóch części. Na Zamku Królewskim w Warszawie, o godz. 10.30, można było wysłuchać odkrywczego wykładu prof. Elwiry Buszewicz (UJ) pt. W świecie mistrzów baroku. Urban VIII – papież literat, a o godz. 12.00 – poezji M.K. Sarbiewskiego i papieża Urbana VIII, w wykonaniu aktorów Barbary i Jacka Bursztynowiczów podczas Spotkania literackiego: Między nami literatami. Poezja w kręgu Urbana VIII i Macieja Kazimierza Sarbiewskiego. Słowo wstępne wygłosił kustosz Daniel Artymowski.
Z kolei po południu, w Sanktuarium Matki Bożej Łaskawej, zaplanowano o godz. 15.00 zebranie członków Stowarzyszenia Academia Europaea Sarbieviana, a o godz. 20.00 – mszę św. w intencji poety z Sarbiewa z homilią o. dr Krzysztofa Dorosza SJ: „Zestąp i zechciej wzrok rzucić łaskawy”. Maciej K. Sarbiewski – poeta maryjny. Po niej prelekcję o działalności Stowarzyszenia Academia Europaea Sarbieviana wygłosiła dr Teresa Kaczorowska, a ok. 21.00 odbył się piękny program poetycko-muzyczny, podczas którego zabrzmiały wiersze Macieja K. Sarbiewskiego w wykonaniu aktora Andrzeja Ferenca oraz muzyka z tzw. redukcji paragwajskich, którą zaprezentował Chór Flaminae pod dyrekcją Marty Wiatr.
Obydwie części programu VIII Dnia Macieja K. Sarbiewskiego SJ w Warszawie z pewnością przybliżyły – a miejmy nadzieję, że będą to czynić w najbliższych latach – poetę z Sarbiewa mieszkańcom stolicy. Warszawy tak jemu bliskiej, gdzie jako kaznodzieja króla Władysława IV spędził ostatnie pięć lat życia (1635-1640), gdzie zmarł i spoczął na zawsze (mimo iż za okupantów szczątki jego były przenoszone).
Od 2005 roku AES podejmuje też wiele innych inicjatyw. Nawiązała współpracę z Litwą (Wilnem, Krożami), zawsze zaprasza na Dni Sarbiewskiego artystów i uczonych nie tylko z całej Polski, ale i zagranicy (niosą imię „polskiego Horacego”), zorganizowała plener malarski w Sarbiewie (2014), dwie konferencje naukowe (zostały uwiecznione publikacjami), konferencję dla nauczycieli z Mazowsza (w Akademii Humanistycznej w Pułtusku), wydała kilka książek oraz CD z hymnem AES, ufundowała tablicę na Powązkach (dzięki czemu Sarbiewski po przeniesieniu zwłok nie spoczywa już bezimiennie), posadziła Dąb Pamięci swojej członkini AES śp. Janinie Fetlińskiej (zginęła w katastrofie smoleńskiej). A wszystko po to, aby przywrócić splendor nie tylko ks. jezuicie M.K. Sarbiewskiemu, ale także dawnej i obecnej Rzeczpospolitej, aby przypomnieć dziedzictwo kultury sarmackiej.
W tych szerokich celach bardzo potrzebny jest ponadregionalny obiekt – najlepiej zrewitalizowany od podstaw dawny Dwór Sarbiewskich w Sarbiewie – jako międzynarodowe centrum badawcze, edukacyjne, popularyzatorskie, muzealne i organizacyjne AES. Odbudowany Dwór (wraz z oficyną) uzupełniłby istniejący w Sarbiewie do dziś cenny zespół barokowy: kościół, plebanię i dzwonnicę. To podworskie „Sarbinum” pomieściłoby Muzeum Baroku, bibliotekę, siedzibę Academii oraz restaurację polsko-litewską z motelikiem (Dom Pracy Twórczej na ok. 20 miejsc). Plany te poparły liczne środowiska, w tym samorządy gminy i powiatu (przekazały pod przyszły ośrodek działkę nad rzeką w centrum Sarbiewa), artyści (podarowali hymn, logo, obraz i rzeźbę M.K. Sarbiewskiego), parlamentarzyści, władze woj. mazowieckiego, akademicy. Jednak Academia, jako organizacja pozarządowa, która ma przygotowaną koncepcję architektoniczną przyszłego Sarbinum, nie poradzi sobie sama z tym wyzwaniem i poszukuje partnerów.
– Poezja M.K. Sarbiewskiego i papieża Urbana VIII w wykonaniu aktorów Barbary i Jacka Bursztynowiczów na Zamku Królewskim w Warszawie, 5 listopada 2017 roku.
– Wiersze Macieja K. Sarbiewskiego zabrzmiały też w Sanktuariu Matki Boskiej Łaskawej – wykonaniu aktora Andrzeja Ferenca oraz muzyką z tzw. redukcji paragwajskich, którą zaprezentował Chór Flaminae pod dyrekcją Marty Wiatr.
Wiosny Literatury w Gołotczyźnie
W czerwcu, w podciechanowskiej wsi Gołotczyzna, w gminie Sońsk, odbywa się już od ponad 20 lat kolejna impreza literacka – Wiosna Literatury w Gołotczyźnie. Kilka ostatnich edycji – organizowanych co roku przez Związek Literatów na Mazowszu, Muzeum Szlachty Mazowieckiej /Oddział Muzeum Pozytywizmu w Gołotczyźnie/ oraz Powiatowe Centrum Kultury i Sztuki im. Marii Konopnickiej w Ciechanowie – były skromniejsze niż zwykle. Ze względu na finansową bryndzę miały się już właściwie nie odbywać. Jednak uparci organizatorzy pragnęli zachować kontynuację. Dzięki społecznej pracy i wspólnemu zaangażowaniu literaci odbywali przed południem w szkołach Sońska spotkania autorskie z młodzieżą tej najbardziej pozytywistycznej gminy w Polsce (bez honorariów), prezentowali nowe książki (swoje, bo na gości nie było ich stać), odbywały się koncerty. To nic, że brakowało kolejnych edycji ogólnopolskiego konkursu literackiego „O Laur Posła Prawdy”, ale trwała pamięć. Na cmentarzu w Sońsku składano zawsze kwiaty i zapalano świece na dwóch grobach: twórcy polskiego pozytywizmu Aleksandra Świętochowskiego (spędził w Gołotczyźnie ostatnie prawie 30 lat życia) i Grzegorza Roszki (poety, długoletniego kustosza Muzeum Pozytywizmu). Po południu w pięknych wnętrzach Muzeum Pozytywizmu organizowano jubileuszowe benefisy, m.in. miejscowego poety seniora Stefana Chojnowskiego, Barbary Krajewskiej, czy Bożenny Parzuchowskiej. Do pięknych wnętrz Muzeum Pozytywizmu przybywali reprezentanci władz samorządowych, a nawet parlamentarzyści. Ponadto zwiedzano Muzeum, a przed wieczorem zapalano ognisko i grillowano w zachwycającej zieleni zabytkowego parku w Gołotczyźnie.
Przełom nastąpił w 2017 roku, podczas XXVIII Wiosny Literatury w Gołotczyźnie (8 czerwca 2017). Z funduszy Muzeum wznowiono bowiem Ogólnopolski Konkurs Literacki
„O Laur Posła Prawdy” (czwartą edycję). I choć po pięcioletniej przerwie konkurs nie miał wielu uczestników, to najważniejsze, że zapowiedziano kolejne w następnych latach i jest nadzieja, że wróci do dawnej formy.
Udało się też, z kolei dzięki wsparciu samorządu powiatu ciechanowskiego, zaprosić w 2017 roku kilkoro pisarzy z zewnątrz, którzy spotkali się z uczniami miejscowych szkół: Zespołu Szkół Centrum Kształcenia Rolniczego im. A. Świętochowskiego w Gołotczyźnie (Mirosława Niewińska, Paryż) oraz Gimnazjum w Sońsku (Bogusław Falicki, Warszawa). Po złożeniu kwiatów i zapaleniu ogni pamięci na grobach Aleksandra Świętochowskiego i Grzegorza Roszki na miejscowym cmentarzu odbyło się spotkanie literacko-muzyczne w saloniku szlacheckim Muzeum Pozytywizmu w Gołotczyźnie. prowadzone przez dr Teresę Kaczorowską. To tam rozstrzygnięto IV Ogólnopolski Konkurs Literacki „O Laur Posła Prawdy” przez jury pod przewodnictwem Edwarda Bolca z Rzeszowa (poza nim w jury byli: Teresa Kaczorowska oraz Jarosław Wałaszyk). I tam również świętowano promocję nowej, szóstej z kolei, poetyckiej książki Zdzisława Zembrzyckiego „Co mi w duszy gra…” – tę część programu XXVIII Wiosny Literatury poprowadził Krzysztof Martwicki, recenzent tej publikacji. Po prezentacji wierszy przez autora tomiku, dyskusji oraz lampce wina licznie przybyli uczestnicy mogli wysłuchać i bawić się przy koncertującym na tarasie Muzeum Zespołu Black Forest z PSM I st. w Płońsku. Mogli też nabywać książki na stoisku z wydawnictwami Związku Literatów na Mazowszu oraz zwiedzać Muzeum Pozytywizmu w Gołotczyźnie.
Na koniec w gołockim parku zapłonęło integracyjne ognisko, a przy nim popłynęły piękne dźwięki akordeonisty Wojciecha Kosmali z Ciechanowa. Niektórzy zaproszeni goście nocowali w zabytkowych muzealnych wnętrzach i zapewne to oni najbardziej poczuli niezwykły klimat kolebki polskiego pozytywizmu, nazywanej też „laboratorium dwojga Aleksandrów”. Ale najważniejsze: Wiosna Literatury w Gołotczyźnie została uratowana i nadal będzie trwać!
Ciechanowskie Jesienie Poezji
Długą i chlubną tradycję mają Ciechanowskie Jesienie Poezji, odbywające się każdego roku w październiku. Niosą one za sobą jeszcze tradycje Warszawskiej Jesieni Poezji, liczącej prawie 30 lat, kiedy to od początku tej imprezy zjeżdżali do Opinogóry i Ciechanowa jej uczestnicy z kraju i zagranicy. Przebywali krótko, niecały dzień, ale zanim duży autobus zabierał gości z powrotem do Warszawy zdążyli zasiać poetyckie ziarno oraz inspiracje miejscowym działaczom kultury. Od 22 lat Ciechanowskie Jesienie Poezji są samodzielne, trwają dwa dni, mają bogaty program i przyciągają co roku ponad 50 poetów z regionu, kraju i świata. Każdej Jesieni zmienia się program, miejsca, ale niektóre punkty tej pięknej imprezy są stałe, jak odwiedziny Opinogóry, promocja nowego numeru periodyku „Ciechanowskie Zeszyty Literackie”, czy rozstrzygnięcie kolejnej edycji Ogólnopolskiego Konkursu Poezji „O Laur Opina”.
Na przykład XVII Ciechanowska Jesień Poezji (10-11 października, 2012), była niezwykła z racji ogłoszonego na Mazowszu Roku Zygmunta Krasińskiego. Po raz pierwszy podczas Nocy Poetów, powadzonej przez Teresę Kaczorowską, literaci czytali swoje wiersze w bezpośredniej bliskości prochów trzeciego wieszcza – w opinogórskich kościelnych katakumbach. W odnowionych „sklepach”, jak nazwał niegdyś Stefan Żeromski w swoich Dziennikach stare pomieszczenia prowadzące do krypt, poeci i miłośnicy poezji zasiedli przy blasku świec. Za murami panował jesienny chłód, a wewnątrz było ciepło, tajemniczo i cicho. Dyrektor Muzeum Romantyzmu w Opinogórze Roman Kochanowicz przeczytał fragment Dzienników Żeromskiego, z opisem jego wizyty w grobowcu przed ponad stu laty. Wiersze, przeplatane były dźwiękami gitary, na której z prawdziwą wirtuozerią zagrał Tomasz Kaszubowski. Strofy poezji oraz muzyka – po raz pierwszy w tym magicznym miejscu, przywołały ducha Zygmunta. Jego obecność czuło się pośród mroku. Ta Noc Poetów i wyjątkowa atmosfera na pewno długo pozostanie we wspomnieniach.
XVII Ale tak samo jak zawsze zjechali poeci i literaci. Z zagranicy przybyli: Romuald Mieczkowski z Wilna, Ivan Korponai z Serbii i Krzysztof Jeżewski z Paryża. Przybyli również: Krzysztof Kuczkowski z Sopotu, Marek Czuku z Łodzi, Teresa Kupiszewska i Adam Ladziński z Ostrołęki, Magdalena Węgrzynowicz –Plichta z Krakowa, Dariusz Lebioda z Bydgoszczy. Stawili się również poeci z Ziemi Ciechanowskiej, Mławy, Przasnysza, Legionowa. Warsztaty literackie z twórcami poprowadził prof. poeta Kazimierz Świegocki.
W programie tego Święta Poezji znalazły się wizyty gości w kilku ciechanowskich szkołach i spotkania z młodzieżą, prelekcja audiowizualna Romualda Mieczkowskiego o Wilnie, miejscu gdzie narodził się romantyzm polski, promocja nowych „Ciechanowskich Zeszytów Literackich” Romantyczność oraz niezwykle interesująca, zakończona gorąca dyskusją promocja książki Gigantomachia Dariusza Lebiody. Drugi dzień poetyckiej Jesieni przyniósł XIV Spotkanie z Literaturą w Opinogórze, którego gościem był poeta i tłumacz Krzysztof A. Jeżewski. Rozstrzygnięcie ogólnopolskiego konkursu poetyckiego „O Laur Opina” (który odbył się po raz 24) przyniosło zwycięstwo Milenie Rytlewskiej z Myszkowa (I miejsce), Katarzynie Zychla z Żar (II miejsce), Jerzemu Wolińskiemu z Warszawy (III miejsce). Nagrodę specjalną za wiersz o Ziemi Ciechanowskiej otrzymał Janusz Dylewski z Mławy, zaś o Opinogórze – Dorota Ryst z Warszawy. Na konkurs wpłynęło blisko 100 prac z całej Polski. Święto ciechanowskiej poezji zamknął koncert poetycko-muzyczny w wykonaniu młodzieży ze Studium Piosenki Grzegorza Chodkiewicza przy PCKiSz w Ciechanowie.
Ostatnia XXII Ciechanowska Jesień Poezji (4-5 października.2017) odbyła się z kolei z duchem hrabiów Kicińskiego i Krasińskiego. Przyciągnęła – jak od 22 lat – poetów nie tylko z regionu, ale z różnych zakątków Polski, a w 2017 roku także z USA, Ukrainy i Litwy. W pierwszym dniu wszyscy poeci odbyli najpierw spotkania autorskie w szkołach podstawowych i średnich Ciechanowa, Gumowa i Gołotczyzny. Młodsi adepci literatury mieli w tym czasie w Galerii im. B. Biegasa warsztaty literackie, które prowadził Adam Lizakowski – znany polsko-amerykański poeta i nauczyciel akademicki.
XXII Ciechanowska Jesień Poezji przybliżyła zapomnianą sylwetkę poety i tłumacza Brunona hr. Kicińskiego. Jak zawsze bowiem podczas Jesieni Poezji miał swoją premierę nowy, już 19 numer „Ciechanowskich Zeszytów Literackich”. Ten ukazujący się od 19 lat pod redakcją Teresy Kaczorowskiej periodyk, wydawany nakładem Związku Literatów na Mazowszu z siedzibą w Ciechanowie, nosi w tym roku tytuł Bruno Dionizy hr. Kiciński – poeta, dziennikarz, wydawca. Pismo poświęcono bowiem w dużej części hr. B. D. Kicińskiemu (1797-1844), który 20 lat ostatnich życia spędził w Ojrzeniu. Promocja nowego numeru „CZL” odbyła się więc w Szkole Podstawowej w Ojrzeniu, której uczniowie niezwykle pomysłowo przybliżyli biografię tego poety, publicysty, tłumacza, pamiętnikarza, wydawcy, działacza patriotycznego i ziemianina. Uczestnicy Jesieni Poezji zapalili ogień pamięci na jego grobie przy zabytkowym kościółku w Kraszewie.
Pierwszego dnia literaci uczestniczyli również w otwarciu dokumentalnej wystawy o Czesławie Miłoszu, autorstwa jego studenta z Berkeley Adama Lizakowskiego (z jego prelekcją) w Kawiarni Artystycznej PCKiSz, a potem w długiej, ale niezwykle pięknej Nocy Poetów. Odbył się też podczas tej Nocy koncert Łukasza Jędrysa z Olsztyna (w ramach cyklu „Piosenka z tekstem” Wojtka Gęsickiego).
Drugi dzień tego Festiwalu poezji (czwartek, 5 października) był – jak zwykle – dniem opinogórskim i przypomniał trzeciego wieszcza hr. Zygmunta Krasińskiego. Zwiedzano Muzeum Romantyzmu, oddano hołd Zygmuntowi Krasińskiemu (w kryptach kościoła) i kustoszowi Januszowi Królikowi (na cmentarzu). Jak zwykle w południe zaplanowano Spotkanie z Literaturą w Opinogórze, już XIX z kolei, tym razem z Krzysztofem Masłoniem, a potem rozstrzygnięto XXIX Ogólnopolski Konkurs Poetycki „O Laur Opina”. Wpłynęło na ten konkurs 122 zestawy, z czego zakwalifikowano do konkursu 121. Jury w składzie: prof. Krzysztof Szatrawski (przewodniczący), Stanisław Srokowski (członek), Stanisław Kęsik (członek) i Andrzej Liszewski (sekretarz), postanowiło, że Nagrodę specjalną za wiersz o tematyce opinogórskiej (500 zł) otrzymała Sara Ratajczak za wiersz „bez tytułu: Kochanek poeta przyjaciel. Nagrodę specjalną za wiersz o tematyce ciechanowskiej (też 500 zł) – Marzena Lewandowska, za wiersz „Stańko na deptaku”. Trzy równorzędne wyróżnienia (po 500 zł) za zestawy wierszy otrzymali: Marcin Konrad Lewiński, Grzegorz Baczewski i Marcin Podlaski. Natomiast III nagrodę (600 zł) zdobył Karol Graczyk, II nagrodę (800 zł) Ewa WłodarskI, zaś I nagrodę (1000 zł) – Łukasz Kaźmierczak. Jurorzy podkreślili wysoki i wyrównany poziom nadesłanych wierszy, niosący nadzieję dla poezji polskiej, młody wiek wszystkich laureatów oraz ich pochodzenie z terenu całej Polski.
Wspaniały koncert fortepianowy ciechanowianki Anny Chmielińskiej /obecnie studentki Uniwersytetu Muzycznego Fryderyka Chopina w Warszawie/ zakończył 19. edycję Jesieni Poezji. Trochę chłodnej, pochmurnej, ale niezwykle bogatej we wrażenia literackie oraz nowe znajomości ze światem literatury, nie tylko polskiej.
– Była to Jesień pod każdym względem niezwykła. Wspaniałe rzeczy dzieją się na Ziemi Ciechanowskiej! Dziękuję, że dbacie do dziedzictwo kulturowe, o kontakt młodzieży szkolnej z poezją, bo to rzeczy najważniejsze dla przyszłości narodu – podsumował Stanisław Srokowski z Wrocławia, znakomity poeta, prozaik, scenarzysta filmowy (m.in. filmu „Wołyń).
Poza Stanisławem Srokowskim w XXII Ciechanowskiej Jesieni Poezji uczestniczyli inni znani literaci i badacze z Polski i zagranicy, jak prof. Krzysztof Szatrawski (Olsztyn), prof. Wiesław Pusz (Łódź), prof. Leszek Kociszewski (Ciechanów), Irena Duchowska (Litwa), Adam Lizakowski (USA/Dzierżoniów), Janusz Roszkowski (Iwonicz Zdrój), Bogusław Falicki (Warszawa), Paweł Kuszczyński (Poznań), Grzegorz Kucharzewski (Suwalszczyzna), poeci z Ukrainy: Olena Kryshtalska i Mykoła Martyniuk, Krzysztof Masłoń (Warszawa), a także poeci z regionu: z Ciechanowa, Płońska, Mławy, Przasnysza i Działdowa.
Warto dodać, że gospodynią całej XXII Jesieni Poezji była dr Teresa Kaczorowska, zaś organizatorami: Związek Literatów na Mazowszu, Powiatowe Centrum Kultury i Sztuki im. M. Konopnickiej w Ciechanowie, Muzeum Romantyzmu w Opinogórze oraz Szkoły Podstawowej w Ojrzeniu, przy wsparciu finansowym Starostwa Powiatowego i Urzędu Miasta w Ciechanowie.
Inne spotkania, benefisy, promocje książek, konkursy
Związek Literatów na Mazowszu organizuje także inne wydarzenia i spotkania. Kilka lat temu narodziła się nowa, wakacyjna impreza – „Leśne Impresje”. Odbywa się ona zawsze w ostatni weekend sierpnia. Kilka pierwszych edycji przygotowywało małżeństwo poety leśnika Sławomira Zduna i jego żony Anny (filolożki) – w podciechanowskiej leśniczówce Ościsłowo, gdzie zamieszkują. Ostatnie dwie w Krajowym Ośrodku Mieszkalno-Rehabilitacyjnym dla Osób Chorych na Stwardnienie Rozsiane SM w Dąbku.
Impresje stanowią modelowy przykład współpracy w sferze publiczno-prywatno-społecznikowskiej. Rodzinne zaangażowanie i bezinteresowność gospodarzy, a także niezbędna pomoc zarządu ZLM oraz Powiatowego Centrum Kultury i Sztuki im. Marii Konopnickiej w Ciechanowie – pozwalają na stworzenie niepowtarzalnej atmosfery tego leśnego spotkania. Ciągną na nie nawet władze i radni powiatowi, miejscy, wojewódzcy, aby razem smakować poezji w zapachu lasu i ogniska, przy dźwięku gitar, śpiewie i smacznych lokalnych potrawach.
Ciechanowscy literaci prowadzą też promocje swoich nowych książek, spotkania z pisarzami, jubileuszowe benefisy. Włączyli się niedawno do zainicjowanych przez Powiatowe Centrum Kultury i Sztuki im. Marii Konopnickiej – w Galerii im. B. Biegasa, Spotkań z Książką w Galerii. Już dwie pierwsze edycje współorganizowali, zapraszając w 2012 roku Dorotę Jaworską (Ukraina), czy Adama Lizakowskiego (USA).
Ponadto prezes ZLM, dr Teresa Kaczorowska, prowadzi od 16 października 2008 roku organizowane raz w kwartale przez Muzeum Romantyzmu Spotkania z Literaturą w Opinogórze. Ich gośćmi są wybitni pisarze polscy. Do tej pory odbyło się 19 spotkań, a ich gośćmi byli kolejno: Janusz Krasiński, Joanna Siedlecka, Ernest Bryll, Ryszard Krynicki, Julia Hartwig, Małgorzata Szejnert, Adam Zagajewski, Marek Nowakowski, Zdzisław Tadeusz Łączkowski, Krzysztof Karasek, Kazimierz Brakoniecki, Adrianna Szymańska, Wojciech Wencel, Krzysztof A. Jeżewski, Eustachy Rylski, Kazimierz Świegocki, Sergiusz Sterna-Wachowiak, Antoni Libera, Krzysztof Masłoń.
Członkowie ZLM włączają się również w ogólny ruch literacki – w regionie i kraju, uczestnicząc w wielu spotkaniach literackich, konferencjach naukowych, nie tylko w Polsce . Nie można zapomnieć także o konkursach literackich (wspomnianych już wyżej). Wraz z innymi instytucjami oraz samorządami wszystkich szczebli ZLM współorganizuje od wielu lat aż trzy ogólnopolskie konkursy literackie: „O Laur Opina” (Ciechanów-Opinogóra), „O Laur Posła Prawdy” (Gołotczyzna), „O Laur Sarbiewskiego” (Płońsk), a ostatnio także czwarty konkurs – Mazowiecki Konkurs Literacki (Przasnysz). Ciechanowscy literaci włączają się do przygotowywania innych konkursów czasowych np. (poświęconych Henrykowi Sienkiewiczowi, czy Alfredowi Borkowskiemu), bieżących wydarzeń literackich, imprez charytatywnych, spotkań w szkołach, itp.
ZLM stara się dbać o młodych. Od roku przy Związku Literatów na Mazowszu działa Koło Młodych. Prowadzi je w PCKiSz Stanisław Kęsik. Jego uczestnicy już odnoszą pierwsze sukcesy w konkursach literackich dla młodych. Swoistym literackim „przedszkolem” są też warsztaty dla dzieci i młodzieży, które od roku prowadzi w PCKiSz Barbara Sitek-Wyrembek.
Działalność wydawnicza
Ale dla pisarzy najważniejsze są książki i publikacje. Związek Literatów na Mazowszu wydaje co roku od kilku do kilkunastu książek – autorskich i zbiorowych, co jest dużym sukcesem przy liczbie 25 członków. Za najlepszy tytuł roku przyznawana jest mosiężna statuetka Złote Pióro (jak już wspomniałam podczas Światowego Dnia Poezji).
ZLM kontynuuje także wydawanie ukazującego się od 1999 roku lat periodyku „Ciechanowskie Zeszyty Literackie”. Wielu uważa je za największy sukces literatów z północnego Mazowsza. Do 2009 roku rocznik ten był wydawany przez Związek Literatów Polskich Oddział w Ciechanowie, a później przez Związek Literatów na Mazowszu. Zeszyty sponsorowane były na początku przez Prezydenta Miasta Ciechanów oraz Urząd Marszałkowski Woj. Mazowieckiego w Warszawie, a obecnie wspierane głównie przez Starostwo Ciechanowskie.
Każdy numer „Ciechanowskich Zeszytów Literackich” ma swój tytuł, temat wiodący, ISBN i ISSN. Najczęściej główna część pisma poświęcona jest twórczości konkretnego pisarza, przeważnie związanego z północnym Mazowszem. Periodyk na początku był niepozorny, liczył 120, obecnie – nie raz przekracza 300 stron. Do tej pory pismo było poświęcone A. Mickiewiczowi, C.K. Norwidowi, Z. Krasińskiemu, W. Gombrowiczowi, K.I. Gałczyńskiemu. M.K. Sarbiewskiemu, H. Sienkiewiczowi, S. Żeromskiemu, A. Świętochowskiemu, przyjaźni J. Słowackiego z Z. Krasińskim, M. Konopnickiej, M. Skłodowskiej-Curie, Z. Krasińskiemu i wielu innym postaciom.
Dotychczas ukazało się 19 numerów „Ciechanowskich Zeszytów Literackich”. Oto ich tytuły: Pierwszy lot (1999), Z przełomu tysiącleci (2000), Piętno Norwida (2001), Powiew Romantyzmu (2002), W zaczarowanej dorożce (2003), Niosąc pamięć (2004), Chrześcijański Horacy z Mazowsza (2005), Tropami Henryka Sienkiewicza (2006), Żeromski na salonach (2007), Z Posłem Prawdy (2008), Przyjaźń dwóch wieszczów (2009), Nie rzucim ziemi… (2010), Córka mazowieckich równin (2011), Romantyczność (2012), Powstanie Styczniowe w literaturze (2013), Bolesław Biegas – artysta i literat (2014), Zuzanna Morawska – pisarka i pedagog (2015), Stanisław Chełchowski – ziemianin, badacz, publicysta (2016), Bruno Dionizy hr. Kiciński – poeta, dziennikarz, wydawca (2017). Szerzej o nich na str….
Od kilku lat treść naszego periodyku jest dostępna na stronie Związku Literatów na Mazowszu www.zlmaz.pl. „Ciechanowskie Zeszyty Literackie” trafiają też do kilkudziesięciu najważniejszych bibliotek w Polsce i zagranicą, są też sprzedawane w księgarniach w Ciechanowie oraz podczas imprez literackich. Powoli stają się znane nie tylko w kraju, gdyż prezentują twórczość zarówno własnego środowiska literackiego, jak też wielu pisarzy z kraju i spoza Polski. Redaktorem naczelnym periodyku jest od początku prezes ZLM, dr Teresa Kaczorowska.
W 20-lecie Związku Literatów na Mazowszu pisarze tej organizacji są przekonani, że dobrze służą regionowi. Przyczyniają się do jego promocji, propagują literaturę (co ważne: także wśród młodych), uczą estetycznej wrażliwości. Na pewno dzięki ich twórczości i działalności głos niesiony z romantycznego i bogatego kulturowo Mazowsza jest bardziej donośny, a duże tradycje literackie są lepiej kultywowane. Dzięki pasji ciechanowskich literatów, ich pracy oraz szerokim poczynaniom i kontaktom gości na Ziemi Ciechanowskiej wielu najbardziej znakomitych ludzi pióra, artystów i kultury. Mamy nadzieję, że całokształt naszej działalności, nasze książki i publikacje, w tym utworzone przez nas w 1999 roku „Ciechanowskie Zeszyty Literackie”, stały się już trwałą wartością kultury, nie tylko w regionie.
W tym jubileuszowym roku pragnę w imieniu wszystkich literatów zrzeszonych w Związku Literatów na Mazowszu gorąco podziękować za pomoc i współpracę samorządom wszystkich szczebli, instytucjom kultury, szkołom, organizacjom pozarządowym, parafiom i wszystkim innym naszym dobroczyńcom! Trzeba dodać, że wagę literatury, a także twórczość i działalność literatów doceniają lokalne władze. Wspierają nasze projekty, bywają na imprezach, fundują nagrody. To cieszy, bo pamięć o dziedzictwie kulturowym i duchowym najbardziej kształtuje tożsamość narodową. Dlatego tak istotne jest dziś przybliżanie i przedstawianie jego bogactwa. Bez znajomości przeszłości – w jej różnorodnych przejawach – trudno jest zrozumieć teraźniejszość oraz budować przyszłość, nie tylko w jej aspektach kulturowych, ale także w tych najgłębszych – duchowych.
dr Teresa Kaczorowska
Prezes Związku Literatów na Mazowszu z siedzibą w Ciechanowie