W wygłoszonych 24 referatach (powstanie z nich książka) zaprezentowano tematy poruszające tradycje polskiej emigracji w USA, Kanadzie i Meksyku, omówiono niektóre ważne jej postaci (jak I. J.Paderewski, M. Haiman, ks. W. Kruszka), organizacje i instytucje polonijne, religijne aspekty życia Polonii, problemy zachowania tożsamości narodowej, współpracy z Polską, itp. Żywą dyskusję wzbudził referat dr Marii Szonert-Biniendy, która omawiała brak w USA polityków lobbujących na rzecz Polski, a także patriotycznych historyków polskiego pochodzenia, gdyż antypolska interpretacja polskiej historii w Ameryce trwa, czego przykładem jest wciąż funkcjonująca nazwa „polskie obozy koncentracyjne”, czy że „Polska jest oprawcą a nie ofiarą II wojny światowej”.
– Polacy w kraju i zza granicy, ze Wschodu i z Zachodu, muszą jednoczyć się na bazie narodowych wartości kulturowych: języka, kultury, historii, wiary. Powinni działać razem dla dobra i prawdy o Rzeczypospolitej, która jest własnością całego narodu polskiego, a Polonia jest jego częścią – powiedział Walter Wiesław Gołębiewski, żyjący od 30 lat w USA, prezes Światowej Rady Badań nad Polonią, apelując też o powstanie w Sejmie RP Polonijnego Klubu Poselskiego.
Natomiast w swoim referacie przypomniał losy pierwszych polskich emigrantów przybyłych z Brytyjczykami już w 1608 r. do Jamestown w Wirginii. Byli oni pierwszymi rzemieślnikami tworzącymi zalążek przyszłej potęgi przemysłowej USA. W pierwszej kolonii, nad rzeką James, produkowali wyroby szklane (postawili pierwszy piec hutniczy), produkty drzewne (smołę, dziegć), wykopali pierwszą studnię, jako świetni drwale zbudowali też pierwszy dom. Byli również pionierami demokratycznych swobód obywatelskich – kiedy w 1619 r. Anglicy odmówili im prawa głosu w pierwszych wyborach w osadzie Jamestown, to zorganizowali pierwszy w Nowym Świecie strajk, który wygrali (decyzja Londynu). Te odkrywcze fakty, a także wiele innych, ogłosił w swoich szkicach historycznych, na początku lat dwudziestych XX wieku, Mieczysław Haiman – pierwszy historyk Polonii amerykańskiej, dziennikarz i pisarz, donator, główny twórca i pierwszy kustosz Muzeum Polskiego w Ameryce.
Wykład o nim: „Mieczysław Haiman – historyk Polonii Amerykańskiej”, który wygłosiła na tej konferencji dr Teresa Kaczorowska, wzbudził bardzo duże zainteresowanie. Zwłaszcza, że akurat 7 listopada Muzeum Wychodźstwa Polskiego Łazienki Królewskie w Warszawie wydało jej książkę pt. „Herodot Polonii amerykańskiej Mieczysław Haiman (1888-1949)”. Jest to pierwsza biografia Mieczysława Haimana, nad którą T. Kaczorowska pracowała od 2001 r. Książka ukazała się akurat na 120-lecie urodzin twórcy Muzuem Polskiego w Ameryce oraz 60-lecie jego śmierci (przypada na 15 stycznia 2009). W najbliższych miesiącach planowana jest promocja tej badawczej pracy w Polsce i Ameryce.
Budującym akcentem konferencji był występ ją kończący z II LO im. Polonii i Polaków na Świecie w Augustowie. Uczniowie i nauczyciele tej szkoły przedstawili relację z niedawnej uroczystości nadania jej imienia oraz swoje wrażenia z wakacyjnego wyjazdu do USA – na zaproszenie prezesa Waltera Wiesława Gołębiewskiego, prezesa Światowej Rady Badań nad Polonią. – Była to bardzo piękna i owocna wizyta, wzbogająca naszą wiedzę o Polakach w Ameryce, gdzie poszukujemy również naszych rodaków z Ziemi Augustowskiej – mówiił dyrektor Wojciech Walulik, podkreślając, że II LO w Augustowie już nawiązało kontakty partnerskie z jedną z amerykańskich katolickich szkół, ponadto będzie organizować letnie szkoły dla rówieśników polonijnych z USA..
